Een mooi kunstwerk kan een saaie woonkamer of een grijs kantoorgebouw aanzienlijk opfleuren. Dat kunstwerk kan je gaan zoeken, of simpelweg op bestelling laten maken door een kunstenaar. Hierbij is het belangrijk om te beseffen dat een kunstenaar een auteur is die door de wet aanzienlijk wordt beschermd. Het is dan ook belangrijk om voldoende aandacht te besteden aan auteursrechten vooraleer men de bestelling plaatst.

Auteurswerk?

Een werk moet voldoende origineel zijn om auteursrechtelijke bescherming te kunnen genieten. Bij de meeste kunstwerken zal dit dan ook niet ter discussie staan, ga er dus van uit dat hetgeen je bestelt auteursrechtelijk beschermd zal zijn!

Ik heb niets afgesproken, wat mag ik?

Je zal dan wel het fysieke kunstwerk krijgen, eigenlijk mag je er dan quasi niets mee doen. De auteur behoudt alle auteursrechten die hij niet expliciet overdraagt aan de opdrachtgever. Een uitzondering daarop is het recht om een werk van beeldende kunst tentoon te stellen. In de regel mag je dus wel de schilderijen of de sculpturen die je besteld hebt tentoonstellen, maar je mag er bijvoorbeeld geen foto’s van nemen en die op Instagram plaatsen om jouw bedrijf te promoten.

Welke afspraken moet je dan maken?

De basisregel

Auteurscontracten worden relatief streng geregeld in het Belgische recht. Zo is het van belang dat de overgedragen exploitatiewijzen voldoende precies worden beschreven (bijvoorbeeld het recht om foto’s te maken van het werk en om deze ter promotie van het eigen bedrijf te verspreiden via digitale en analoge media).

Hierbij moet je ook bepalen wat de geografische reikwijdte is van de gegeven rechten, de duur en de vergoeding voor de exploitatiewijzen waarop rechten worden verleend. Dit moet in principe per exploitatiewijze gebeuren, al is het toegelaten dat je in één algemene clausule de reikwijdte, duur en omvang regelt, zolang het maar duidelijk is dat dit op alle exploitatiewijzen slaat.

Daarenboven moet alles op geschrift staan! Heb je geen geschreven contract, dan kan je de rechtenoverdracht tegenover de auteur niet bewijzen.

Gunstregime

De wetgever heeft echter een gunstregime ingevoerd voor werken op bestelling. Hierbij mag men in algemenere termen de rechten overdragen en hoeft men ook niet de reikwijdte, duur en vergoeding te voorzien. Om van dit gunstregime gebruik te kunnen maken geldt echter een dubbele vereiste:

1. de opdrachtgever moet een commerciële activiteit uitoefenen;

2. het bestelde kunstwerk moet bestemd zijn voor die activiteit.

Aan deze dubbele vereiste is vaak niet voldaan omwille van het feit dat bestelde kunstwerken vaak enkel ter decoratie gaan dienen, maar niet om het te gaan exploiteren.

Wat wel denkbaar is, is dat men een kunstwerk besteld om dit te reproduceren en te verkopen, in dit geval zal men wel gebruik kunnen maken van het gunstregime. (zo aanvaardt de rechtspraak bijvoorbeeld dat een uitgever van boeken zich op dit gunstregime kan beroepen).

Morele rechten

Morele rechten zijn niet overdraagbaar, maar men kan er wel over contracteren. Het is dan ook essentieel dat je dit ook effectief doet aangezien de kunstenaar zich tegen heel wat kan verzetten op basis van deze rechten.

Recht op vaderschap

De auteur kan eisen dat zijn naam of gekozen pseudoniem op het werk wordt vermeldt. Dit kan men echter vermijden door het contractueel uit te sluiten of door op het voorhand overeen te komen hoe de auteur zal vermeld worden.

Michelangelo Buonarroti maakte de “Pieta” op bestelling van de Katholieke kerk in een tijd dat er nog geen recht op vaderschap bestond en hij mocht zijn naam dan ook niet aanbrengen op het beeld. Bij de restauratie van de Pieta na de aanslag op het beeld in de jaren ’70 ontdekte men dat Michelangelo toch stiekem zijn initiaal “M” had gebeiteld in de handpalm van Maria. 

Divulgatierecht

De auteur heeft het recht om te beslissen wanneer en hoe het werk eerst publiek wordt bekend gemaakt. Koopt men een werk op bestelling, dan kan men dat pas tentoonstellen wanneer de auteur hier zijn goedkeuring voor geeft. Dit vermijd je ook het best door contractueel af te dekken dat bijvoorbeeld bij levering het werk eerst publiek wordt bekend gemaakt of je kan ook een plechtige inhuldiging met bekendmaking voorzien.

Recht op eerbied

De auteur kan zich ertegen verzetten dat je het kunstwerk aanpast, maar ook de frame rond een schilderij of de zaal waarin een beeld staat kan jeniet zomaar wijzigen aangezien dit ook afbreuk kan doen aan dit morele recht. Je voorziet dan ook best dat je het mag verplaatsen naar waar je ook wil en tentoonstellen hoe je ook wil, met die nuance dat ongeacht wat het contract zegt, de auteur wel altijd zal kunnen optreden als zijn eer of reputatie geschaad kan worden door wat je met het werk doet.

Omgekeerd is het ook van belang om te bepalen dat de auteur zelf geen wijzigingen meer mag aanbrengen aan het werk na levering, dit om te vermijden dat hij zich op zijn morele rechten zou beroepen om het kunstwerk te komen overschilderen of om stukken weg te beitelen omdat hij toch niet volledig tevreden zou zijn met het geleverde resultaat.

Wanneer je ook van plan bent het kunstwerk te gaan exploiteren, bijvoorbeeld wanneer je een beeld laat maken om op grote schaal te produceren en verkopen, voorzie je best ook dat je redelijke wijzigingen aan het werk mag aanbrengen zoals het weglaten van kleine details omwille van herschaling. Laat je dit na, kan de auteur in principe de productie laten stilleggen en eventueel zelfs gemaakte exemplaren laten vernietigen omwille van de inbreuk op zijn morele rechten.

Conclusie

Een sterk contract is essentieel wanneer je kunst op bestelling laat maken. Mondelinge afspraken zijn geenszins voldoende en standaard bestelformulieren zullen vaak tekort schieten. Dring dus zeker aan op een contract, ongeacht hoe groot de ogen zijn die de kunstenaar trekt. Luister ook zeker niet naar uitspraken als “zo doen we dat nooit”. De andere partij heeft er eigenlijk alle belang bij om niets te regelen, het is dan ook aan jou om op jouw strepen te staan en een geldig auteurscontract af te sluiten.

Heb je vragen over auteurscontracten of werken op bestelling in het algemeen, aarzel dan niet om ons te contacteren!